Σύγκρουση γιγάντων- Περιοδικότητα των σεισμών στην Ελλάδα!

(του Φίλη Καϊτατζή)
Συνώνυμος του Εγκέλαδου, με ό,τι αυτό συνεπάγεται σε άμεσες - έμμεσες οικονομικές, ανθρωπιστικές και πολιτισμικές συνέπειες, θεωρείται πλέον ο Γεώργιος Ανδρέα Παπανδρέου. Οι απρόβλεπτες κινήσεις του, η δυσκολία πρόγνωσης και η ταχύτητα αλλαγής των αποφάσεών του (;) έχουν καταστήσει την Ελλάδα επίκεντρο του παγκόσμιου ενδιαφέροντος, ανάλογο μ’ εκείνο του τεκτονικού: «Η χώρα μας –η ηπειρωτική πλευρά της και το Αιγαίο– και η Δυτική Τουρκία φιλοξενούν τη μεγαλύτερη σεισμική δραστηριότητα της Ευρώπης και της Μεσογείου, υποδεικνύοντας ότι είναι πολύ δραστήρια περιοχή από τεκτονικής απόψεως. Αυτή η πραγματικότητα, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι αποτελεί μέρος της ζώνης των Άλπεων - Ιμαλαΐων –τη μόνη περιοχή όπου λαμβάνει χώρα μεγάλης κλίμακας συρρίκνωση–, την αναδεικνύει σε μία περιοχή μεγάλου τεκτονικού ενδιαφέροντος».
Ξορκίζουμε το κακό, επιλέγοντας να ασχοληθούμε με το γιο του Ταρτάρου και της Γης και αρχηγό των Γιγάντων, αποφεύγοντας να αναφερθούμε ξανά στον συνώνυμό του σε καταστροφική μανία –μόνο– αλλά όχι σε δύναμη, ισχύ και ιστορία, όπως ο Εγκέλαδος.
Η Βασιλική Κουσκουνά, διευθύντρια του Εργαστηρίου Σεισμολογίας και αναπληρώτρια καθηγήτρια Σεισμολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, μας μιλά για εκείνον, που, σύμφωνα με τον πιο γνωστό μύθο, σκοτώθηκε από τη θεά Αθηνά, η οποία τον κυνήγησε και στη συνέχεια τον έθαψε, ρίχνοντας πάνω του για ταφόπλακα τη Σικελία. Από τότε, ο Εγκέλαδος τραντάζεται και βρυχάται στον τάφο του, προκαλώντας τους σεισμούς και τις ηφαιστειακές εκρήξεις.
«Ο ελληνικός χώρος είναι κατακερματισμένος σε μικρά και μεγάλα, παλαιά και νεότερα ενεργά ρήγματα, τα οποία εκλύουν το 50% της σεισμικής ενέργειας της Ευρώπης, με την Κεφαλονιά να αποτελεί την περιοχή της μέγιστης επικινδυνότητας στον ευρωπαϊκό χώρο».
Η επιστημονική έρευνα δεν έχει ακόμα προχωρήσει στην πρόβλεψη «που με ακρίβεια θα προσδιόριζε το επίκεντρο, το χρόνο και το μέγεθος αναμενόμενων σεισμών». Συνεπώς, μόνο από την ιστορική εμπειρία και τα στατιστικά στοιχεία μπορούμε να μιλάμε για την περιοδικότητα ή την επανάληψή τους. «Οι εκτιμήσεις μας βασίζονται σε καταγραφές ισχυρών σεισμών και σεισμικών ακολουθιών, είτε με ενόργανα δεδομένα (μετά το 1900) είτε από μαρτυρίες και ιστορικά δεδομένα. Για παράδειγμα, ο πολύνεκρος σεισμός της Αθήνας του 1999 οφείλεται σε ρήγμα, το οποίο μάλλον είχε ενεργοποιηθεί και κατά το παρελθόν – τουλάχιστον το 1889. Η έλλειψη, όμως, περισσότερων στοιχείων δεν μπορεί να καταλήξει σε ακριβή προσδιορισμό της χρονικής περιόδου επανάληψης τέτοιου σεισμού».
Η σεισμική ιστορία της Ελλάδας...

«είναι γνωστή σε ικανοποιητικό βαθμό τα τελευταία δυόμισι χιλιάδες χρόνια – ιδίως τα τελευταία χίλια χρόνια. Γνωρίζουμε επίσης –από γεωλογικά και τεκτονικά δεδομένα– ότι και σε ακόμα παλαιότερες εποχές έχουν συμβεί μεγάλοι σεισμοί στον ελληνικό χώρο».
Σύμφωνα, λοιπόν, και με ιστορικά στοιχεία που έχουμε συγκεντρώσει, με την πάροδο του χρόνου, μπορούμε να πούμε ότι «το μέγιστο αναμενόμενο μέγεθος σεισμού που μπορεί να πλήξει την Αθήνα από ακτίνα 100 χιλιομέτρων είναι οι 6,7 βαθμοί της κλίμακας Ρίχτερ, ενώ στην Κόρινθο υπολογίζεται ότι ένας σεισμός μεγέθους 6,5 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ έχει μέση περίοδο επανάληψης, γίνεται, δηλαδή, περίπου κάθε σαράντα τρία χρόνια. Το μέγιστο αναμενόμενο μέγεθος στον ελληνικό χώρο είναι της τάξης του 8, όπως εκείνο του σεισμού των Κυθήρων, το 1903, με μέση περίοδο επανάληψης τα διακόσια χρόνια. Γενικώς, ένας σεισμός μεγέθους 5,5 αναμένεται στην Ελλάδα κάθε χρόνο, ενώ ένας σεισμός 7,5 κάθε είκοσι δύο χρόνια. Στο σημείο αυτό να τονίσουμε ότι όταν πρόκειται να γίνει ένα σημαντικής κλίμακας έργο, όπως, για παράδειγμα, η γέφυρα Ρίου - Αντιρρίου, λαμβάνονται υπόψη οι ενεργοί σεισμικές ζώνες γύρω από την περιοχή αυτή –συνήθως σε ακτίνα 100 χιλιομέτρων–, δεδομένου ότι οι μεγάλου μεγέθους σεισμοί είναι δυνατόν να την πλήξουν και από απόσταση. Με άλλα λόγια, μία περιοχή δεν κινδυνεύει μόνο από τους σεισμούς που μπορεί να δώσουν τα ρήγματά της, αλλά και από γειτονικά ρήγματα».
Από το 1970 έχει διαπιστωθεί η ύπαρξη της πλάκας του Αιγαίου, που περιλαμβάνει μέρος της Κεντρικής και Νότιας Ελλάδας, την Κρήτη και τη Δυτική Τουρκία. Τα σύγχρονα σεισμολογικά και γεωδαιτικά δεδομένα έδειξαν ότι το βόρειο σύνορο της πλάκας του Αιγαίου καθορίζεται από ρήγματα οριζόντιας ολίσθησης στο Βόρειο Αιγαίο, που αποτελούν συνέχεια του ρήγματος της Βόρειας Ανατολίας και εφελκυστικά ρήγματα (διάνοιξης) στον Κορινθιακό. Το νότιο σύνορό της καθορίζεται από το ελληνικό τόξο, που είναι και το περιθώριο σύγκλισης της αφρικανικής πλάκας με την ευρασιατική. Το δυτικό της σύνορο στη Δυτική Τουρκία αποτελεί μία ευρύτερη ζώνη διάνοιξης.
Η διευθύντρια του Εργαστηρίου Σεισμολογίας συνοψίζει την κινηματική της περιοχής της Ανατολικής Μεσογείου:
• Ξεκινώντας από τα ανατολικά, η πλάκα της Αραβίας κινείται προς Βορρά και συγκλίνει με την ευρασιατική πλάκα κατά μήκος της ζώνης του Καυκάσου, η οποία συρρικνούται με ταχύτητα 1 εκατοστού ανά έτος. Η διεργασία αυτή είναι κατά πάσα πιθανότητα υπεύθυνη για το σεισμό της Τουρκίας της 23ης Οκτωβρίου 2011.
• Κατά συνέπεια, η πλάκα της Ανατολίας, που περιλαμβάνει την Κεντρική Τουρκία, κινείται γενικώς προς τα δυτικά. Κυρίαρχα όρια, το δεξιόστροφο οριζόντιο ρήγμα της Βόρειας Ανατολίας και νοτιοανατολικά το αριστερόστροφο οριζόντιο ρήγμα της Ανατολικής Ανατολίας. Η μετατόπιση του πρώτου είναι δυόμισι φορές μεγαλύτερη από του δεύτερου. Τα ρήγματα αυτά και κυρίως της Βόρειας Ανατολίας –η πιο πρόσφατη ενεργοποίηση του οποίου έδωσε το σεισμό του Ιζμίτ το 1999– είναι υπεύθυνα για σειρά μεγάλων και καταστροφικών σεισμών στην Τουρκία.
• Η προς τα δυτικά επέλαση της Ανατολίας εξαναγκάζει την πλάκα του Αιγαίου να κινηθεί προς τα νότια - νοτιοδυτικά ως προς την Ευρασία με ταχύτητα περίπου 3 εκατοστών ανά έτος. Η κίνηση αυτή χαρακτηρίζεται και από ελαφρά περιστροφή της περιοχής του Νοτιοανατολικού Αιγαίου, αντίθετα προς τους δείκτες του ωρολογίου, το οποίο κινείται κατά μήκος της ελληνικής τάφρου με ταχύτητα περίπου 1 εκατοστού ανά έτος ως προς το Νοτιοδυτικό Αιγαίο.
• Η ταχεία κίνηση της πλάκας του Αιγαίου οφείλεται εν μέρει και στην προς Βορρά κίνηση της αφρικανικής πλάκας, η οποία βυθίζεται με ταχύ ρυθμό κατά μήκος του ελληνικού και κυπριακού τόξου.
• Προς δυσμάς, η πλάκα Άντρια (Αδριατική) συγκλίνει με την ευρασιατική στην περιοχή της Αλβανίας και της Βορειοδυτικής Ελλάδας, δια κοπτόμενη από ρήγμα οριζόντιας ολίσθησης στην περιοχή της Κεφαλονιάς. Το ανώτερο στρώμα της Γης αποτελείται από περίπου δώδεκα μεγάλες και μικρές «πλάκες», που κινούνται σχετικά η μία με την άλλη. Οι συνεχείς κινήσεις της Γης συχνά καταλήγουν σε διαρρήξεις των πετρωμάτων που προκαλούν τους σεισμούς: Μόνο το διάστημα 2000-2011 έγιναν σε όλο τον κόσμο δεκατέσσερις σεισμοί και το μέγεθός τους ήταν μεγαλύτερο των 8 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ (π.χ., Ιαπωνία 2011). Μέσα σ’ αυτό το διάστημα έχει γίνει υπέρβαση του μέσου όρου, που είναι ένας σεισμός μεγέθους μεγαλύτερου των 8 Ρίχτερ ανά έτος.
«Η κατανομή των επιπτώσεων ενός καταστρεπτικού σεισμού, είτε αυτός είναι ιστορικός είτε πρόσφατος, απαιτεί προσεκτική μελέτη των συνθηκών της περιοχής που έχει υποστεί το πλήγμα. Στη χώρα μας έχουμε κάθε περίπου δύο χρόνια σεισμούς και καταστρεπτικούς κάθε περίπου δέκα. Η ΕΜS-98 (Ευρωπαϊκή Μακροσεισμική Κλίμακα Εντάσεων) είναι μία σύγχρονη κλίμακα έντασης που έχει δοκιμαστεί σε όλη την Ευρώπη και εκφράζει τη σφοδρότητα των επιπτώσεων ενός σεισμού στον άνθρωπο, στις κατασκευές και στη φύση», λέει ο Ευθύμιος Λέκκας, καθηγητής Γεωλογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.
«Η EMS-98 είναι η πρώτη κλίμακα έντασης που σχεδιάστηκε για να ενθαρρύνει τη συνεργασία μεταξύ μηχανικών και σεισμολόγων, αντί να προορίζεται για χρήση μόνο από σεισμολόγους», διευκρινίζει η συνάδελφός του Βασιλική Κουσκουνά. Η EMS-98 έχει δοκιμαστεί και έχει αποδείξει ότι μπορεί να αποτυπώσει αυτή την εικόνα καλύτερα από τις παλαιότερες κλίμακες (π.χ., τροποποιημένη κλίμακα Mercalli). Του λόγου το αληθές αποδεικνύει η εφαρμογή της τα τελευταία δέκα χρόνια και στην Ελλάδα (Αθήνα 1999, Λευκάδα 2003, Ανδραβίδα 2008 κ.α.).
«Μία από τις κυριότερες προθέσεις για τη δημιουργία της νέας κλίμακας ήταν να μην αλλάξει η γενικότερη εσωτερική δομή της σε σχέση με τις προηγούμενες», προσθέτει η καθηγήτρια. «Κάτι τέτοιο έπρεπε να αποφευχθεί πάση θυσία, καθώς θα είχε ως αποτέλεσμα την πλήρη σύγχυση σε όλες τις μελέτες πάνω στη σεισμικότητα και στη σεισμική επικινδυνότητα, που εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από μικροσεισμικά δεδομένα. Μερικά από τα προβλήματα που έπρεπε να επιλυθούν ήταν, μεταξύ άλλων, το να περιληφθούν νέοι τύποι κτιρίων που δεν καλύπτονται από τις υπάρχουσες εκδόσεις σε άλλες κλίμακες, η ανάγκη για μία κριτική επανεξέταση της χρήσης των μακροσεισμικών φαινομένων που είναι ορατά στο έδαφος (βραχοπτώσεις, ρωγμές κ.λπ.), η έκθεση υπόγειων κατασκευών σε δονήσεις κ.ά.».
Δεν είναι απλό πράγμα να μπορεί ο άνθρωπος να αντιμετωπίζει τις συνέπειες φαινομένων όπως οι σεισμοί ή οι ηφαιστειακές εκρήξεις, που είναι αποτέλεσμα των τεράστιων δυνάμεων που ασκούνται στην επιφάνεια της Γης και στο εσωτερικό της. Η μόλις 2,5 εκατοστών ανά έτος ταχύτητα που παρατηρείται στην αρκτική ράχη ή των 15 εκατοστών στον ανατολικό Ειρηνικό, αντιστοίχως, είναι ασύλληπτων διαστάσεων κινήσεις και συγκρούσεις. Η ιστορία του πλανήτη μας κυριαρχήθηκε από το άνοιγμα και το κλείσιμο των ωκεάνιων λεκανών σε πολύπλοκους αλληλοεξαρτώμενους κύκλους. Σήμερα, οι ωκεανοί βρίσκονται σε διαφορετικά στάδια εξέλιξης και, αν θελήσουμε να τους αντιστοιχίσουμε στην ηλικία του ανθρώπου, η Ανατολική Αφρική είναι σε εμβρυακή ηλικία, η Ερυθρά σε νεανική, ο Ατλαντικός σε ώριμη, η Μεσόγειος σε γεροντική και τα Ιμαλάια είναι ήδη νεκρά.
Αφήνουμε στη διακριτική σας ευχέρεια να αποφασίσετε ποια είναι η ηλικία του πολιτικού μας συστήματος.

(EΠΙΚΑΙΡΑ)